Jak nauczyć się ortografii, czyli kilka kłopotliwych słów
Żeby nauczyć się poprawnie pisać, zgodnie z polską ortografią, trzeba czytać. Książki, gazety, jak najwięcej. Dzięki temu zapamiętuje się wiele nowych słów. Nawet jeśli nie opanuje się do perfekcji ortografii, to coś w głowie zostaje po każdej lekturze. Czasami warto też zajrzeć do słownika, żeby upewnić się, jak poprawnie napisać kłopotliwy wyraz. Oto kilka przykładów, które często wielu osobom sprawiają trudności…
sczerniały, zharmonizować, sczeznąć ‒ pisownia takich wyrazów sprawia trudności. Tymczasem ich pisownia jest FONETYCZNA i unormowana od jakichś stu lat. W Słowniku ortograficznym M. Arzta z początku XX stulecia napisano: „Przedrostek przyimkowy z- (s-) pisać należy fonetycznie, to znaczy, przed spółgłoskami dźwięcznymi przez z-, przed spółgłoskami bezdźwięcznymi przez s-, np. zbierać, zmiatać, zgarniać, zzuć, spadać, sfukać, stratować, skrzyczeć. Uwaga 1. Przed ć przedrostek z-, zgodnie z wymową, piszemy przez ś, np. ściąć, ścierać, ściskać. Uwaga 2. Przed h i s (sz, ś) przedrostek z- piszemy przez z, np. zheblować, zsunąć, zszyć, zsiąść”.
spod, sprzed, spoza, spośród, spomiędzy ‒ przyimki złożone z samych przyimków pisze się łącznie, np. ponad, poprzez, spod, spomiędzy, sponad (Sponad gór świeciło słońce, por. niżej), spoza, sprzed, znad, zza, ale: Z ponad (= z więcej niż) stu dwudziestu kandydatek do konkursu Miss Polonia tylko dziesięć przeszło do finału.
supercena, superpromocja, superfacet ‒ wszystkie rzeczowniki, które łączymy z super-, piszemy łącznie, podobnie jak z mini-, np. minispódniczka.
wziąć – prawidłowy zapis: wziąłem, wzięłam, wzięli, ale wymowa to [wziołem], [wziełam], [wzieli]. Samogłoski nosowe przed l i ł tracą swoją nosowość i są wymawiane jako samogłoski ustne e i o. Błędne wziąść – zamiast wziąć – tworzone jest pod wpływem analogii do takich bezokoliczników, jak: usiąść, trząść, posiąść.
Kilka związków frazeologicznych z wyrazem wziąć: wziąć sobie coś do serca, wziąć nogi za pas, wziąć coś na warsztat, coś wzięło w łeb, wziąć coś za dobrą monetę, wziąć kogoś na języki.
niepalenie – rzeczowniki odczasownikowe z partykułą „nie” piszemy ŁĄCZNIE, np. niespanie, niejedzenie czy nicnierobienie.
ostro zakończony, obco brzmiący, nowo przyjęty, dziko rosnący – piszemy rozdzielnie, ale są wyjątki, gdy nazywamy już stałe cechy, np. ciężkostrawne, lekkostrawne, krótkowzroczny czy dalekowidzący.
Ale są też słowa, które możemy pisać na dwa sposoby, a to zależy od kontekstu. Oto one:
naraz i na raz – w znaczeniu „jednocześnie”, „szybko” i „nieoczekiwanie” piszemy łącznie, np. Naraz ktoś wyskoczył zza krzaków. Pokonuję po kilka schodów naraz.
w znaczeniu 'na jeden raz’ pisownia rozdzielna, np. Ten lek zażyj na raz. Na raz krzyczymy, na dwa milczymy.
nieraz i nie raz – w znaczeniu „często” pisownia łączna, a w znaczeniu „nie jeden raz” rozdzielna, np. Nie raz, nie dwa, lecz już trzy razy byłem z mamą u lekarza. Zrobię to jeszcze nie raz. Nieraz (w znaczeniu „często”) bywała w trudnej sytuacji finansowej.
